اگزما یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی است که با خارش شدید، قرمزی و التهاب پوست همراه است. اگزما پوستی می‌تواند در هر سنی و در هر نقطه‌ای از بدن رخ دهد و کیفیت زندگی افراد مبتلا را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. دلایل بروز اگزما متنوع بوده و شامل عوامل ژنتیکی، محیطی و سیستم ایمنی بدن می‌شود. در این مقاله به بررسی اگزما پوستی، علل ایجاد آن، علائم، روش‌های تشخیص و درمان‌های موثر خواهیم پرداخت تا اطلاعات کاملی در مورد این بیماری پوستی به دست آورید و بتوانید بهترین تصمیم را برای درمان خود بگیرید.
اگزما پوستی چیست؟
اگزما، یک اختلال التهابی مزمن پوست است که با خارش شدید، خشکی پوست، قرمزی و بثورات پوستی مشخص می‌شود. این بیماری اغلب در دوران کودکی آغاز می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. اگزما ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است و با اختلال در عملکرد سد محافظتی پوست همراه است. این سد پوستی به طور معمول از پوست در برابر عوامل تحریک‌کننده و از دست دادن رطوبت محافظت می‌کند.
علل اصلی اگزما هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند، اما عوامل مختلفی از جمله حساسیت‌های آلرژیک، عوامل ژنتیکی، اختلال در سیستم ایمنی بدن و عوامل محیطی در بروز و تشدید آن نقش دارند. عوامل محیطی محرک مانند مواد شوینده، مواد آرایشی، برخی غذاها، تغییرات آب و هوایی و استرس می‌توانند علائم اگزما را تشدید کنند.
انواع اگزما پوستی
اگزما انواع مختلفی دارد که هر کدام با محرک‌های خاصی که به عملکرد سد محافظتی پوست آسیب می‌رسانند، مشخص می‌شود. در ادامه به بررسی انواع اگزما می‌پردازیم:
درماتیت آتوپیک: این نوع از اگزما، شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع آن است که معمولاً وقتی از “اگزما” صحبت می‌شود، منظور همین نوع است. بیش از ۷ درصد از بزرگسالان در آمریکا از درماتیت آتوپیک رنج می‌برند. این نوع درماتیت اغلب در کودکی آغاز می‌شود و ممکن است با سایر اختلالات آلرژیک مانند آسم و تب یونجه همراه باشد.
درماتیت تماسی: این نوع اگزما زمانی رخ می‌دهد که پوست با ماده‌ای تحریک‌کننده یا آلرژن تماس پیدا کند و در نتیجه آن بثورات پوستی ایجاد می‌شود. درماتیت تماسی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: درماتیت تحریکی که معمولاً ناشی از تماس با مواد شیمیایی مانند صابون‌ها، مواد شوینده و فلزات است و درماتیت آلرژیک که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن به آلرژن‌هایی مانند پیچک سمی، نیکل و لاتکس ایجاد می‌شود.
اگزمای دیشیدروتیک: این نوع کمتر شایع اما پیچیده‌تر اگزما، با ایجاد تاول‌های ریز و خارش‌دار بر روی کف دست‌ها، پاها و کناره‌های انگشتان همراه است. عرق یا تماس با فلزات محرک‌های اصلی این نوع اگزما هستند.
نورودرماتیت: این نوع اگزما معمولاً با خارش شدید در یک یا دو ناحیه از بدن، نظیر پشت گردن، بازوها یا ساق پا، آغاز می‌شود. این بیماری ممکن است با مشکلاتی مانند اضطراب یا اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) نیز مرتبط باشد. افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال، به ویژه زنان، بیشتر در معرض ابتلا به نورودرماتیت هستند.
اگزمای نومولار (سکه ای): این نوع اگزما که به “درماتیت سکه‌ای” نیز معروف است، به صورت لکه‌ها و زخم‌های گرد و سکه‌ای بر روی پوست ظاهر می‌شود و اغلب پس از آسیب پوستی یا گزش حشرات رخ می‌دهد.
درماتیت سبورئیک: این نوع در مناطقی از بدن که غدد چربی بیشتری دارند، مانند پوست سر، رخ می‌دهد. وقتی درماتیت سبورئیک در پوست سر ایجاد شود، به آن “شوره سر” گفته می‌شود. این نوع درماتیت ارتباط نزدیکی با بیماری‌هایی مانند پسوریازیس، آکنه و روزاسه دارد.
درماتیت استازیس: این نوع درماتیت معمولاً در افرادی با جریان خون ضعیف و بیشتر در ناحیه ساق پاها رخ می‌دهد. برخلاف برخی دیگر از انواع اگزما، درماتیت استازیس بیشتر به عادات زندگی و عوامل محیطی مرتبط است تا عوامل ژنتیکی.
اگزمای دست: این نوع اگزما به طور خاص در ناحیه دست‌ها ایجاد می‌شود و اغلب در افرادی که در مشاغلی مانند نظافت‌کاری یا آرایشگری مشغول به کار هستند و با مواد شیمیایی تحریک‌کننده تماس مکرر دارند، مشاهده می‌شود.
هر یک از این انواع اگزما دارای ویژگی‌های خاصی است و ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر انواع بروز کند. آگاهی از نوع اگزما و محرک‌های مربوط به آن می‌تواند به کنترل و درمان موثر تر این بیماری کمک کند.
دلایل ابتلا به اگزما چیست؟
علت‌های بروز اگزما بسیار متنوع و پیچیده است و نمی‌توان به یک دلیل مشخص اشاره کرد. انواع مختلفی از اگزما وجود دارد که هر کدام ممکن است توسط یک یا چند عامل مختلف تحریک شود. از جمله علل شایع این بیماری می‌توان به سابقه خانوادگی، عوامل محیطی و استرس اشاره کرد.
سیستم ایمنی بیش‌فعال: درماتیت آتوپیک، که شایع‌ترین نوع اگزماست، به دلیل یک سیستم ایمنی بیش‌فعال ایجاد می‌شود. این حالت منجر به خشکی و خارش پوست شده و می‌تواند در هر نقطه‌ای از بدن بروز کند. محرک‌ها یا آلرژن‌های داخلی و خارجی می‌توانند سیستم ایمنی را تحریک کرده و باعث بروز التهاب و علائم اگزما شوند. نواحی پوستی که در معرض ساییدگی یا تماس با یکدیگر قرار دارند، مانند پشت زانو و آرنج، معمولاً بیشتر مستعد تحریک هستند.
ژنتیک: نقش ژنتیک در بروز اگزما قابل توجه است. به ویژه پروتئینی به نام “فیلاگرین” که به حفظ رطوبت پوست کمک می‌کند، در این میان اهمیت دارد. کمبود فیلاگرین می‌تواند منجر به خشکی و خارش پوست شود. اگر در خانواده شما سابقه‌ای از درماتیت آتوپیک، آلرژی یا آسم وجود دارد، احتمال ابتلای شما به اگزما بیشتر است.
محیط: علاوه بر عوامل ژنتیکی، محیط نیز نقش کلیدی در ایجاد و تشدید اگزما دارد. بسیاری از محرک‌های رایج خانگی، از جمله مواد شیمیایی، هوای خشک، گرمای شدید، یا سرما، می‌توانند واکنش‌های آلرژیک را تحریک کرده و علائم اگزما را تشدید کنند. مواردی مانند صابون‌های قوی، شوینده‌های لباسشویی با افزودنی‌های شیمیایی، پارچه‌های تحریک‌کننده مانند پشم یا پلی‌استر، فلزات به ویژه نیکل در جواهرات، و حتی برخی عطرها و مواد ضدعفونی‌کننده می‌توانند به عنوان محرک عمل کنند.
عوامل احساسی: وضعیت روانی و عاطفی فرد نیز می‌تواند بر شدت علائم اگزما تأثیر بگذارد. استرس، اضطراب، و افسردگی می‌توانند به عنوان محرک‌های احساسی عمل کرده و باعث تشدید یا تکرار علائم اگزما شوند.
شناسایی و اجتناب از محرک‌های محیطی و توجه به وضعیت روانی، نقش مهمی در کاهش خطر تشدید اگزما و مدیریت بهتر این بیماری ایفا می‌کند.
چه چیزی باعث تشدید اگزما می شود؟
اگزما در هر فرد به‌گونه‌ای متفاوت بروز می‌کند، و محرک‌هایی که برای یک شخص علائم را تشدید می‌کنند، ممکن است در دیگری تاثیری نداشته باشند. اما برخی از عوامل مشترک و شناخته شده که می‌توانند اگزما را تشدید کنند عبارتند از:
- پوست خشک و تعریق
- تماس با موادی که به آنها حساسیت دارید
- هوای خشک و کمبود رطوبت
- محصولات آرایشی و مراقبت از پوست
- دود و آلاینده‌های محیطی
- صابون‌ها و مواد شوینده
علائم و نشانه‌های اگزما چیست؟
علائم اگزما می‌تواند در هر نقطه از بدن ظاهر شود و از فردی به فرد دیگر تفاوت‌های زیادی داشته باشد. این نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- خشکی و ترک خوردگی پوست
- خارش شدید
- راش‌های پوستی که رنگ آنها بسته به رنگ پوست متفاوت است
- برآمدگی‌های کوچک و برجسته بر روی پوست که در پوست‌های تیره به صورت قهوه‌ای یا سیاه دیده می‌شوند
- تراوش و پوسته شدن پوست
- ضخیم شدن پوست
- تیرگی پوست دور چشم
- حساسیت و آسیب‌پذیری پوست
درماتیت آتوپیک معمولاً قبل از پنج سالگی شروع می‌شود و ممکن است تا دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه یابد. برای برخی از افراد، علائم ممکن است دوره‌ای شدیدتر شوند و سپس برای مدتی، حتی تا چندین سال، فروکش کنند.
- نوزادان: در نوزادان، اگزما اغلب به صورت بثورات قرمز و خارش‌دار در صورت، پوست سر و بدن ظاهر می‌شود. این بثورات ممکن است پوسته‌پوسته شده و ترشح داشته باشند.
- کودکان: در کودکان، اگزما معمولاً در نواحی خمیدگی مانند پشت زانوها و آرنج‌ها دیده می‌شود. پوست در این نواحی خشک، خارش‌دار و ممکن است ضخیم شود.
- بزرگسالان: در بزرگسالان، اگزما ممکن است در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شود، اما بیشتر در دست‌ها، پاها، صورت و گردن دیده می‌شود. علائم شامل خارش شدید، قرمزی، پوسته‌پوسته شدن و خشکی پوست است. در برخی افراد، پوست ممکن است ضخیم شده و ترک بخورد.
درمان اگزما پوستی
درمان اگزما تحت نظر بهترین متخصص پوست شامل استفاده از داروهای موضعی، آنتی‌هیستامین‌ها، و در موارد پیشرفته، روش‌های درمانی سیستمیک است. تغییر سبک زندگی و مراقبت‌های پوستی نیز در کنترل این بیماری نقش دارند.
مرطوب‌کننده‌ها: استفاده منظم از مرطوب‌کننده‌های ملایم و فاقد عطر، اولین قدم در درمان اگزما است. مرطوب‌کننده‌ها به حفظ رطوبت پوست کمک کرده و از خشکی و ترک‌خوردگی آن جلوگیری می‌کنند.
داروهای موضعی: پزشکان ممکن است کرم‌ها و پمادهای حاوی کورتیکواستروئیدها را برای کاهش التهاب و خارش تجویز کنند.
داروهای خوراکی: در موارد شدیدتر، ممکن است داروهای خوراکی مانند آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی تجویز شود.
نور درمانی: در برخی موارد، نور درمانی با استفاده از اشعه ماوراء بنفش می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.
اجتناب از محرک‌ها: شناسایی و اجتناب از موادی که باعث تشدید اگزما می‌شوند، بسیار مهم است. این مواد ممکن است شامل مواد شوینده، پارچه‌های زبر، عرق و استرس باشند.
درمان اگزما در کودکان
درمان اگزما در کودکان نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. اقداماتی مانند:
- حمام‌های کوتاه و گرم: استفاده از حمام کوتاه و آب گرم به جای حمام‌های طولانی و داغ که می‌تواند پوست کودک را خشک کند.
- مرطوب کردن منظم پوست: استفاده چندین بار از مرطوب‌کننده‌ها در طول روز، به ویژه پس از هر تعویض پوشک.
- حفظ دمای اتاق: دمای اتاق را ثابت نگه دارید، زیرا تغییرات دما و رطوبت می‌تواند باعث خشکی پوست شود.
- لباس‌های نخی: پوشاندن لباس‌های نخی و اجتناب از پارچه‌های پشمی، ابریشمی و مصنوعی مانند پلی‌استر که ممکن است پوست را تحریک کنند.
- شوینده‌های ملایم: استفاده از شوینده‌های بدون عطر و ملایم مخصوص پوست‌های حساس.
انتخاب مرطوب‌کننده مناسب
انتخاب مرطوب‌کننده مناسب برای درمان اگزما نیازمند دقت است. بهترین محصولات شامل ویژگی‌های زیر هستند:
- ضد حساسیت، بدون عطر و رنگ
- مناسب برای پوست‌های حساس
- حاوی وازلین یا روغن معدنی
- بدون مواد نگهدارنده و تثبیت‌کننده
- دارای لیپیدها و سرامیدها برای تقویت سد پوستی
گاهی اوقات، نیاز به آزمایش چندین محصول وجود دارد تا بهترین گزینه برای شما شناسایی شود. اگر در انتخاب محصول مناسب دچار تردید شدید، می‌توانید با پزشک یا متخصص پوست مشورت کنید.
سایر درمان‌ها
- هیدروکورتیزون و آنتی‌هیستامین‌ها: کرم‌های هیدروکورتیزون و آنتی‌هیستامین‌ها که به صورت بدون نسخه قابل تهیه هستند، می‌توانند به کاهش خارش، قرمزی و تورم کمک کنند. اگر این محصولات کارساز نبودند، پزشک ممکن است نوع قوی‌تری را تجویز کند.
- قرص‌ها و آمپول‌های کورتیکواستروئید: برای درمان اگزماهای شدید، این داروها تجویز می‌شوند. اما به دلیل عوارض جانبی مانند کاهش تراکم استخوان و آسیب به پوست، باید با احتیاط و برای مدت کوتاهی مصرف شوند.
- داروی Pimecrolimus (Elidel): در مواردی که استفاده از کورتون توصیه نمی‌شود، این پماد برای درمان نواحی حساس مانند صورت و اطراف چشم مفید است.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورت بروز عفونت‌های باکتریایی ناشی از اگزما، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی یا خوراکی تجویز می‌شود.
پیشگیری از اگزما
برای جلوگیری از تشدید و بروز اگزما، می‌توانید اقداماتی را به کار گیرید که به حفظ سلامت پوست و کنترل علائم کمک می‌کند:
- مرطوب‌سازی مداوم: پوست خود را به طور مرتب مرطوب کنید، به ویژه زمانی که خشک می‌شود. پس از هر حمام یا دوش، فوراً از مرطوب‌کننده استفاده کنید تا رطوبت پوست حفظ شود.
- حمام و دوش ولرم: از آب ولرم برای شستشو استفاده کنید و از آب داغ پرهیز کنید تا پوست شما دچار خشکی نشود.
- هیدراتاسیون: هر روز حداقل هشت لیوان آب بنوشید تا پوستتان از درون مرطوب بماند.
- لباس‌های مناسب: لباس‌های گشاد و از جنس پنبه یا سایر الیاف طبیعی بپوشید. قبل از پوشیدن لباس جدید، حتماً آن را بشویید. از پوشیدن لباس‌های پشمی یا مصنوعی خودداری کنید.
- مدیریت استرس: استرس و محرک‌های عاطفی می‌توانند علائم اگزما را تشدید کنند. برای مدیریت این وضعیت، به روان‌پزشک یا مشاور مراجعه کنید و تکنیک‌های آرامش‌بخشی را به کار ببرید.
- پرهیز از محرک‌ها و آلرژن‌ها: شناسایی و اجتناب از موادی که علائم شما را بدتر می‌کنند، ضروری است.
- اجتناب از تغییرات ناگهانی دما: تغییرات ناگهانی دما و رطوبت می‌تواند باعث تشدید علائم شود. سعی کنید محیط خود را خنک و ثابت نگه دارید.
- مدیریت تعریق و گرما: از تعریق زیاد و گرمای شدید پرهیز کنید و سعی کنید در محیط‌های خنک و راحت باشید.
- ورزش منظم: ورزش به کنترل استرس و بهبود گردش خون کمک می‌کند که می‌تواند در کاهش علائم اگزما مؤثر باشد.
- پرهیز از مواد تحریک‌کننده: از مواد خشن مانند پشم، صابون‌های تند، شوینده‌ها یا حلال‌ها دوری کنید.
- مراقبت غذایی: به غذاهایی که ممکن است باعث تحریک علائم شوند توجه کنید و در صورت لزوم از آنها اجتناب کنید.
- استفاده از مرطوب‌کننده‌های مناسب: از محصولات مرطوب‌کننده مناسب برای پوست‌های حساس استفاده کنید. مشورت با پزشک متخصص پوست در انتخاب محصول مناسب ضروری است.
- مراقبت از نوزادان: اگر نوزادتان به دلیل سابقه خانوادگی مستعد اگزما است، توصیه می‌شود تا حد امکان در سه ماه اول زندگی به طور انحصاری از شیر مادر استفاده کنید. همچنین، نوزادان باید از آلرژن‌های احتمالی مانند موهای حیوانات خانگی، کنه‌ها و کپک‌ها محافظت شوند.
- مراقبت از پوست در طول روز: حتی در صورت نداشتن علائم، استفاده از مرطوب‌کننده در طول روز مهم است. استفاده از روغن‌های مناسب در آب حمام نیز برای پوست‌های خشک و مستعد اگزما مفید است.
- پرهیز از عوامل محیطی مضر: از قرار گرفتن مستقیم در معرض گرما، سرما، و نور خورشید خودداری کنید و در فصل‌های سرد و گرم از مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- مراقبت از زخم‌ها و بثورات: برای جلوگیری از خارش، از دستکش استفاده کنید یا محل زخم‌ها و بثورات را بانداژ کنید. همچنین، کوتاه نگه‌داشتن ناخن‌ها نیز اهمیت دارد.
فرق اگزما و قارچ چیست؟
اگزما و عفونت قارچی دو بیماری پوستی هستند که گرچه ممکن است علائمی شبیه به هم داشته باشند، اما ماهیت و علل متفاوتی دارند. اگزما، یک بیماری مزمن با ریشه‌های ژنتیکی و محیطی است که اغلب به صورت خارش، قرمزی و التهاب پوست خود را نشان می‌دهد و در هر ناحیه‌ای از بدن ممکن است بروز کند. از سوی دیگر، عفونت‌های قارچی، عفونت‌های مسری هستند که توسط قارچ‌های محیطی ایجاد شده و معمولاً در نواحی گرم و مرطوب بدن مانند بین انگشتان پا یا زیر بغل مشاهده می‌شوند. این دو بیماری نه تنها از نظر عامل ایجاد‌کننده، بلکه از نظر نحوه انتقال و درمان نیز با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند.
جمع بندی اگزما پوستی
اگزما، بیماری پوستی شایعی است که با خارش، قرمزی و التهاب همراه است. اگرچه درمان قطعی برای اگزما وجود ندارد، اما با شناسایی عوامل محرک و اجتناب از آنها، می‌توان علائم را به طور قابل توجهی کاهش داد. برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مراجعه به متخصص پوست و مو ضروری است. دکتر زهرا قدسی، متخصص پوست و مو، با سال‌ها تجربه در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های پوستی، آماده ارائه بهترین خدمات درمانی به بیماران مبتلا به اگزما و سایر مشکلات پوستی است.
سوالات متداول
اگزما از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند. با این حال، پوست مبتلا به اگزما به دلیل ضعیف شدن سد دفاعی طبیعی، نسبت به عفونت‌های ثانویه مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها حساس‌تر است. عوامل مستعدکننده‌ای مانند آلرژی‌های تنفسی (تب یونجه، آسم) و سابقه خانوادگی اگزما، نقش مهمی در ابتلا به این بیماری ایفا می‌کنند.
برای مدیریت علائم آزاردهنده اگزما، می‌توان از روش‌های مختلفی بهره برد. استفاده از کمپرس سرد برای کاهش التهاب و خارش، اجتناب از خاراندن پوست (به جای آن به آرامی روی پوست ضربه بزنید)، حمام با سرکه سیب برای تسکین التهاب، انتخاب لباس‌های نرم و طبیعی، پرهیز از تماس با سطوح زبر و مرطوب‌سازی پوست با محصولات حاوی سرامیدها، از جمله روش‌های موثر در کنترل این بیماری پوستی محسوب می‌شوند.
به طور کلی، اگزماهای خفیف تا متوسط که با قرمزی و خارش همراه هستند، معمولاً پس از طی دوره درمان، بدون ایجاد هرگونه اثر ماندگار بر روی پوست بهبود می‌یابند. اما در موارد شدیدتر، به خصوص زمانی که اگزما با ایجاد تاول همراه باشد، احتمال ایجاد زخم وجود دارد. این زخم‌ها ممکن است پس از بهبودی، منجر به ایجاد لک‌ها یا اسکارهای روی پوست شوند که به سختی محو می‌شوند.
اگزما تناسلی یک بیماری پوستی است که با خارش، قرمزی و التهاب در ناحیه تناسلی مشخص می‌شود. این عارضه می‌تواند در اثر عوامل مختلفی از جمله حساسیت به مواد شیمیایی موجود در محصولات بهداشتی، عفونت‌های قارچی، یا سایش مداوم پوست ایجاد شود. اگزما تناسلی می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد به شدت تأثیر گذاشته و باعث درد و ناراحتی شود. تشخیص و درمان به موقع این بیماری توسط پزشک متخصص پوست ضروری است.